مقالات آموزشی ، فرهنگی ، علمی و پژوهشی

راه های کاهش وابستگی شدید کودکان و دانش اموزان در مدارس

چکیده

مقاله حاضر با هدف بررسی اختلالات اضطرابی کودکان ودلیل هراس دانش اموزان از مدرسه و راهکارهای کاهش این نوع اختلالات در کودکان و دانش اموزان تدوین گردیده است .

اختلال اضطراب جدایی در کودکان دلایلی دارد که حدود ۸۰% آن به خانواده های این کودکان بر میگردد که نتیجه فرزند پروری این خانواده ها می باشد . این اختلال اغلب در کودکان زیر ۳ سال وجود دارد و این امر طبیعی است ولی اگر این اختلال از این حدود فراتر برود می تواند اسیب هایی را به فرزندان وارد کند . این اختلال نه تنهاکودکان بلکه بزرگسالان را نیز دچار می کند که به طریق متفاوتی از کودکان ان را بروز می کنند.

در این مورد روانشناسان و متخصصان به دلایل مهم بودن این مساله بیشتر پرداخته اند و از اینگونه روتنشناسان دیدگاه هایی وجود دارد که به خانواده ها درحل این معضل یاری میکنند که از ان جمله آنها میتوان جان بالبی را نام برد. جان بالبی اختلالاضطراب را به دوره های متفاوتی تقسیم کرد و وی اغلب کودکانی را که در پرورشگاه ها رشد کرده اند را مورد ازمایش قرار داد .

در بحث هراس از مدرسه نیز این مشکل خود را بیشتر نمایان کرده و گریبان گیر کودکان و والدین میشود که نه تنها مقطع ابتدایی بلکه مواقع راهنمایی و متوسطه را نیز شامل می شود .

راهکار هایی را نیز والدین و معلمان که از قبل مرسوم بوده اجرا میکنند که اغلب حلال این معضلات را حل میکنند ولی وقتی این مشکل حل نشد از نظریه های دانشمندان کمک گرفته و بعضا به روش دارو درمانی میگروند.

از راهکارهای روانشناسان میتوان به خانواده درمانی و روش شناختی _ رفتاری و دارو درمانی اشاره کرد . در خانواده درمانی از کمک خانواده بهره مند میشوند و در درمان شناختی _ رفتاری با یاد دادن راهکارها به فرد ، مشکل را حل میکنند و در درمان دارو درمانی متخصص نقش مهمی دارد .

واژگان کلیدی

اضطراب جدایی ، والدین ، کودک ، راهکار ، هراس ، آسیب ، درمان

مقدمه

اضطراب یا استرس به معنای آشفتگی و جنبیدن و لرزیدن و نا ارامی و . است .

اضطراب اغلب در مواقعی که فرد نسبت به مسائل زندگی خود را ضعف نشان میدهد و از عهده کارهایش بر نیاید و مواقعی که فرد در شرایط مزمن استرس زا قرار داشته باشد بروز می کند . از نظر روانشناسی ، اضطراب ، مرحله پیشرفته و نهایی استرس مزمن است و زمانی که باعث ناراحتی و اذیت اطرافیان شود به صورت یه مشکل بهداشت روانی در می اید .

عوامل و علت های اضطراب به ۴ دسته تقسیم می شوند :

1. عوامل زیست شناختی و جسمانی
2. عوامل اجتماعی
3. عوامل ژنتیکی
4. اضطراب مرضی

الف : عوامل جسمانی و زیستی : بسیاری از مشکلات جسمانی در به وجود اوردن اضطراب نقش دارند که از ان جمله می توان به بیماریهای قلبی و عروقی و یا مشکلات تیروئیدی و دیابت اشاره کرد .

ب : عوامل اجتماعی و محیطی : عوامل اجتماعی نیز در به وجود امدن اضطراب نقش اساسی را دارند که از ان جمله می توان به عدم رسیدن به خواسته های خود و مشکلات خانوادگی و در مورد انش اموزان نیز میتواند مردود شدن دانش اموز در یک ماده درسی باشد .

ج : عوامل ژنتیکی : مهم ترین عوامل که میتواند اضطراب و استرس را در فرد نمایان سازد عوامل ژنتیکی و اجدادی است که کودک با تقلید از پدر ومادر خود و در صورت دچار بودن والدین نیز به این اختلال ، کودک نیز به ان مبتلا میشود .

د : عوامل و اضطراب مرضی : چهارمین عامل به وجود اورنده اضطراب عوامل و اضطراب مرضی است که فروید نیز در این حوزه فعالیت داشته است و [ فروید ، اضطراب را واکنشی به تراکم تنشهای غریزی در نظر گرفت . ]

اختلالات اضطرابی از مهم ترین مشکلات کودکان در سنین مختلف است و این اختلال اغلب والدین را در مقطع ابتدایی فرزندان و بخصوص اول ابتدایی به چالش میکشد .

اضطراب جدایی

اضطراب جدایی ، هراس از جداشدن از یک فرد یا شخص است . کودکان اغلب به والدین خود بخصوص مادر دلبستگی شدیدی دارند و این وابستگی شدید نتیجه عدم تربیت منطقی والدین است که به جدایی فرزندشان حساسیت نشان میدهند و مانع از عادت کودک به جدایی میشوند اضطراب جدایی تا ۱۸ ماهگی کودکان طبیعی است و در سه سالگی کودک به پایان میرسد ولی کودک که در مدرسه و مکان های دور از والدین احساس ناراحتی و در بعضی مواقع به مشکلات جسمی نظیر تهوع و . دچار می شوند نشان از اختلال اضطراب جدایی در کودکان است .

دلایل هراس و اضطراب کودکان هم از مکان های مختلف دور از والدین ، به عدم اعتماد به کسی که کودک را به او می سپارند هست و ثانیا نگرانی بچه از اینکه دیگر مادر یا پدر خود را نخواهد دید یا یکی از آنها را از دست خواهد داد یا اینکه والدین کودک اورا در مدرسه رها کرده اند است که کودک را به گریه و زاری می اندازد و حالت روحی و روانی اورا تحت تاثیر قرار میدهد.

اضطراب جدایی در مواقعی که اندازه ان اندک باشد به طوری که به فعالیتها و تلاش کودک برای رسیدن به موفقیت لطمه وارد نکند و اورا از این کار باز ندارد طبیعی و نرمال محسوب می شود و اسیبی هم ندارد ولی اگر اندازه آن فراتر از حد نرمال رسیده و کودک را از جنب و جوش و فعالیت باز دارد باید به درمان ان اقدام کرد و فرزند را بیش یک متخصص و روانشناس برد .

اختلالاتی که اضطراب جدایی می تواند به فرد وارد کند به چند مورد اشاره میگردد :

1-     اعتماد به نفس کودک را کاهش داده و مانع از فعالیت و تلاش او میشود واو را در سختی ها ناکام میکند.

2-     کودک را به مصرف انواع مواد مخدر و . دچار میکند.

3-     کودک را در انجام فعالیتهایی که به عنوان تکالیف میتوان یاد کرد با مشکل روبرو میکند.

4-     در دوران بزرکسالی به مشکلاتی برخورد میکند.

5-     باعث بهانه آوردن در مدرسه برای رفتن و فرار از مدرسه و غیبت مکرر میگردد.

ویژگی های افراد دارای اختلال اضطراب جدایی :

کودکان دارای اضطراب های جدایی اغلب در خانواده های با وضعیت اقتصادی بالا که حساسیت بیشتری در نیازهای عاطفی کودکان و تربیت آنان دارند زندگی می کنند .

کودکان دارای اختلال اضطراب جدایی اغلب بخاطر نداشتن همچنان سابقه جدایی از والدین و عدم تقویت روابط اجتماعی و سرگرمی و بازی با همسالان و محیط خارج از خانه به مشکل ضعف روابط اجتماعی دچار هستند و در مدرسه و مکانهای مختلف گوشه گیر بوده و مادام در ترس و هراس در مواقع دور از والدین به سر میبرند . این کودکان اغلب در بعضی مواقع از دیگران بخاطر دوست نداشتن ایشان شکایت می کنند و ممکن است از بعضی از انسانها متنفر باشند و شاید در بعضی مواقع حمله ور شوند و پرخاشگری از خود بروز دهند . این کودکان در شب ها مواقع خواب هراس دارند و ممکن بعضی اشیا خانه را به بعضی حیوانات ترسناک تشبیه کنند و از ان بترسند یا اینکه از دیدن خوابهای ترسناک که باعث وحشت زدگی انها میشوند بترسند و اغلب این کودکان دارای توقعات و انتظارات زیاد از دیگران هستند.

دوره ها یا سیر اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی در کودکان ممکن است طوری باشد که خطراتی را که خود یا والدین اورا تهدید میکنند ترسی و هراسی نداشته باشند ولی وقتی پا به سن گذاشتن و بزرگتر شدند ترسهای خودرا که به محیط خانه نداشته اند ذخیره کرده و انهارا بر خطرات جدی و ویژه متمرکز کنند مانند ی

نوجوانان ممکن است در دوره اختلال اضطراب جدایی را انکار کنند و نظر اختلال اضطراب را از خود رد کنند ولی با مشاهده برخی از رفتارهای آنان می توان این اختلال را در انها و هراس آنها را به برخی مسائل فهمید .

بزرگسالان نیز ترس و واهمه از جدایی را دارند . وقتی یک بزرگسالی به سرکار میرود میتواند نگران همسر و فرزندان خود شود و دوری از انان برای او ناراحت کننده باشد که دراین صورت این بزرگسال به اضطراب جدایی دچار گردیده است .

دلایل اختلال اضطراب و هراس کودکان

بادقت به مطالب پیشین ، دریافت میشود که کودکان وقتی با یک ادم غریبه ای در محیطی تنها میشوند یا غریبه ای که به نظر انان آشنا نیست صحبت می کنند و چشم در چشم می شوند اضطراب و هراس به انان دست میدهد . مثلا وقتی کودکی به یک پرستار جدید در یک خانه تنها می شود و والدین نیز خارج از خانه هستند کودک گریه میکند .

تا 18 ماهگی کودکان اضطراب جدایی را دارند و این امر طبیعی است ولی کودکان در این دوره طاقت جدایی والدین را ندارند و چون نمیدانند که والدین تا چه زمانی خواهد برگشت هر چند نتوانند حرکت کند با خزیدن سعی میکنند خود را به والدینشان برسانند ولی کودکان در چند مورد و تکرار این عمل جدایی می فهمند که والدینشان خواهد برگشت هرچند بعد از مدتی طولانی طولانی . این امر همان مفهوم عادت کردن کودکان است و کم کم ترس آنان از جدایی والدین کم میشود و دیگر اینکه وقتی کودکان به دوره مهد کودک می رسند وقتی با دوستان و پرستاران خوش رفتار در مهد روبه رو میشوند و به انان عادت و اعتماد می کنند در میان انان هراسی نداشته و می توانند جدا از والدین خود بمانند و به این جدایی ها عادت کنند .

دلایل بروز اختلال اضطراب

1. ژنتیک : یکی از دلایل بروز اختلال اضطراب در کودکان ژنتیک انان است و اگر به کودکان که این اختلال را دارند دقت کنیم در بعضی ( البته اندک ) از انان ، خانواده هایشان نیز به این اختلال دچار هستند و از والدین به فرزندان انتقال مییابد.
2. ساختار خانواده : یکی دیگر از دلایل این اختلال ساختار خانواده است اگر در یک خانواده ای در میان اعضای خانواده بحث و جدل و به دور از صمیمیت باشند کودکان نیز در این محیط به این اختلال دچار شده و احساس ناراحتی می کنند .
3. فرزندان مطلقه : اگر یکی از اعضای خانواده ( چه پدر چه مادر ) طلاق گرفته باشند و کودکان با یکی از زندگی کند احتمال مبتلا شدن به اختلال را دارد .
4. زندگی کردن در یک محله های فقیر و خانواده های پرجمعیت : زندگی کردن در محله های با وضع اقتصادی پایین و خانواده های پرجمعیت که اکثرا توجه زیادی به کودک نمی شود این احتمال دارد که بچه به این اختلال دچار گردد .
5. فرزند پروری غیر منطقی : این مورد بیشتر در خانواده های ثروتمند و کسانی که زیادی روی کودکشان حساسیت نشان میدهند اتفاق می افتد و چون به هر خواسته کودک بدون چون و چرا عمل میکنند و حتی طاقت یک لحظه دور شدن کودک از چشم خود را ندارند در دوران مدرسه کودک به این اختلال دچار میگردد .

دیدگاه ها :

درمورد اختلال اضطراب و هراس جدایی دیدگاه هایی وجود دارد که از آنان میتوان به نظریه های جان بالبی و ماهلر اشاره کرد .

نظریه جان بالبی : جان بالبی به کودکانی که به دور از والدین و تحت نظر یک پرستار در پرورشگاه ها رشد میکنند پرداخت و به این نتیجه رسید که کودکان رشد یافته در این مکان اغلب به روابط اجتماعی ضعیف دچار هستند .

مراحل پیوستگی جان بالبی :

[ در اولین ماه های زندگی ، کودکان واکنش های گوناگونی در برابر مردم نشان میدهند اما این واکنش ها غیر انتخابی است . کودکان به روشهای کاملا مشابهی نسبت به بیشتر مردم واکنش نشان میدهند . این مرحله واکنش نامتمایز در برابر انسانهاست ]

در این دوره کودک یعنی به تمام افرادی که با کودک بازی میکنند یا کودک را در اغوش میگیرند کودک معمولا برای همه ی آنها واکنش نشان میدهد مثلا ممکن است یک نفر نا اشنا نیز با کودک باززی کند کودک همانند مادر خود خنده بر لب با او ارتباط برقرار میکند و صداهایی را تولید میکند .

[ تقریبا در اغاز سه ماهگی رفتار کودک دگرگون میشود . واکنش های اجتماعی کودک انتخابی تر میشود . ]

در این مرحله کودک معمولا افراد اشنا را از نا اشنا به قدری تمیز میدهد و رفتار و واکنش هایی را که قبلا از این دوره برای افراد نااشنا انجام می داد در این مرحله کم میشود .

[ بین 3 تا 6 ماهگی کودکان به تدریج لبخند خود ذرا به افراد اشنا محدود میکند . آنها در 4 یا 5 ماهگی تنها در حضور افرادی که میشناسند اصواتی از دهان خارج میکنند . افزون بر این آنها در این سن به وسیله یک فرد مورد علاقه بهتر و سریعتر آرام می گیرند . ]

همانطور که در مرحله اول گفته شد که کودکان برای همه لبخند میزنند و صمیمی تر میشوند ولی در این مرحله برعکس آن کودکان فقط در مقابل افرادی که میشناسند صدا هایی از خود دراورده و لبخند میزنند و در این مرحله اکثرا در اغوش کسانی می خوابند که اشنا باشد و اکثرا در حضور پدر و مادر خود این اتفاق می افتد .

[ در حدود 6 ماهگی کودکان توجه عمیق به حضور فرد مورد پیوستگی و اغلب هنگامی که او بخواهد انان را ترک کند ، می گریند ]

طبق نظر جان بالبی در این مرحله که کودکان با رفتن یک نفر مورد علاقه میگریند دقیقا مثال بر این است که وقتی پدر یا مادر از خانه خارج میشود کودکان اغلب پشت سر انان گریه میکنند و مانع از رفتنانان میشوند.

[ کودکان در حدود 7 ماهگی می توانند بخزند و به طور فعال والدین خود را تعقیب کنند . در جریان این مرحله ، به صورت فزاینده ای شدید و انحصاری می شود . این را اغلب اختلال اضطراب جدایی مینامند ]

در این مرحله کودکان اغلب دردسر ساز میشوند و ممکن است وسایل خانه را بر هم بزنند و اسیبی به خود وارد نمایند چون در این مرحله حرکت کودک اغاز میشود و اغلب به دنبال والدین در خانه از این ور به ان ور می روند و در موقع خستگی از فرار والدین به گریه می افتند و در این مرحله است که وابستگی شدید بین کودک و والدین شروع میشود که این مرحله را جان بالبی اغلب اضطراب جدایی مینامد .

مرحله بعدی که به 2 یا 3 سالگی مربوط میشود اغلب کودکان معمولا می توانند جدایی را خوب درک میکنند و در 2 سالگی اغلب میخواهند که با والدین خود به هرکجا که والدین رفت انها نیز بروند و این رفتار نیز در 3 سالگی به اتمام میرسد و کودکان به سادگی می توانند به جدایی عادت کنند و بدون مادر و پدر بتوانند به بازی و فعالیت خود بپردازند.

ترس از مدرسه یا هراس از مدرسه رفتن

همانطور که قبلا گفته شد کودکان اغلب در جدایی والدینشان احساس ناراحتی و اضطراب می کنند که تا دوره های 3 سالگی طبیعی است و اسیبی به کودک وارد نمیکند ولی در این بخش به بررسی ترس دانش آموزان از مدرسه می پردازیم که در این دوره باید دانش اموزان که تقریبا به سن بالایی رسیده اند و طبق معمول باید اضطراب جدایی نداشته باشند یا خیلی اندک باشد می پردازیم .

کودکان اغلب در دوره مدارس و دانش اموزی بخصوص در مقطع ابتدایی و اولین روز مدرسه اضطراب دارند یا میترسند که این امر در اولین روز مدرسه داشتن اندکی اضطراب امری طبیعی است ولی اگر این اختلال حاد باشد ممکن است در فعالیت دانش اموز لطمه وارد شود و اورا از موفقیت باز دارد .

اضطراب جدایی و ترس از مدرسه به دوره اول و کودکی و به طور کلی به مقطع  ابتدایی خلاصه نمیشود و در مقاطع مختلف نیز این ترس و هراس از مدرسه وجود دارد که در ذیل به طور خلاصه بدان میپردازیم .

مقطع ابتدایی : در این مقطع معمولا کودکان همان دیدگاه هایی نسبت به مدرسه دارند که والدین و اشنایان به انان گفته اند مثلا اگر برادر یا خواهر یه والدین دانش اموز درباره مدرسه یا . به صورت منفی به دانش اموزان و کودکان سخنانی گفته اند و دانش اموزان در دوره ابتدایی موقع رفتن به مدرسه دچار ترس و واهمه میشوند و معمولا از رفتن به مدرسه خودداری کرده یا میخواهند والدینشان کنارشان باشند .

مقطع راهنمایی : در مقطع راهنمایی که کودکان به سن 14 سالگی میرسند معمولا ترس از مدرسه به جدایی و اضطراب مربوط نمیشود و اغلب ترس دانش اموزان موقع مدرسه به مواردی مربوط است که در مدرسه رخ میدهند مانند :

1-     وارد شدن به دورانی که بیش از یک معلم به انها تدریس میکند و کودک به خاطر داشتن فقط یک معلم برای کل دروس در مقطع ابتدایی در این مقطع چندان سازگار نیستند .

2-     عدم سازگاری با قوانین مقطع راهنمایی و سخت گیری مسؤلان مدارس

3-     خواندن درسهایی که در دوره ابتدایی وجود نداشتند مانند زبان انگلیسی و .

مقطع دبیرستان : در مقطع دبیرستان چون دانش اموزان به سن بزرگسالی رسیده و به دوره بلوغ وارد شده است این مقطع ، مقطع حساسی برای دانش اموزان است و در این مقطع چون خانواده زیاد حامی دانش اموز نیستند و میخواهند دانش اموز روی پاهای خود بایستد . دانش اموز اغلب به دلایلی از جمله خشونت دبیران و سختی دروس و وارد شدن به حیطه بزرگسالان اغلب از مدرسه فرار میکند و خواستار فرار از مدرسه و نرفتن به ان را دارند و اغلب در این مقطع دانش اموزان دارای این اختلال و ترس در مدرسه غیبت مکرر می کنند .

راهکارها

بهترین راه برای رهایی از اختلال اضطراب جدایی پیشگیری است و خانواده ها بهتر است قبل از اینکه کودک دچار این اختلال گردد کودک را سازگار به جدایی کنند و کودک را نه خیلی زیا تنها رها کنند و نه اینکه اصلا تنها نگذارند بلکه باید به کودک اجازه داد به فعالیت بپردازد ولی وقتی این اختلال ب